Dünya ve Türkiye’de Yükseköğretim
İnsan kaynağının kalkınmadaki rolü üzerine uzun yıllardan beri önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bugün iyi yetiştirilmiş ve üstün niteliklerle donatılmış insan kaynağı kuşkusuz ülkelerin en önemli zenginliğidir(Özçatalbaş, 2017). Bugün 7 milyarı geçen dünya nüfusunun %10 kadarı yükseköğretim çağındadır ve yükseköğretim çağındaki nüfusun ise yaklaşık %30’u yükseköğretim öğrencisidir. Çin 37 milyon öğrenci ile dünya gelinde ilk sırada yer almaktadır(Quora, 2017). Türkiye ise 200’e yaklaşan üniversitesi ve 7,2 milyon öğrencisiyle önemli bir ülke durumundadır. Yükseköğretime kayıtlı öğrencilerin % 56,6’sı erkek ve % 46,4’ü kız öğrencidir. Türkiye sahip olduğu bu önemli insan kaynağı ile dünyadaki 195 ülkenin 94’ünden ve Avrupa’daki 20 kadar ülkenin nüfuslarından daha yüksek bir insan kaynağına sahiptir. Yükseköğretimdeki bu genç nüfus Bulgaristan, Danimarka, Finlandiya, Slovakya, Norveç, Türkmenistan, Hırvatistan ve Kuveyt gibi ülkelerin nüfuslarından daha fazladır(Anonim, 2017). Yükseköğretime kayıtlı söz konusu öğrencilerin % 56,6’sı lisans, % 35,5’i ön lisans, % 6,7’si yüksek lisans ve % 1,3’ü ise doktora düzeyinde eğitim almaktadırlar. 2014 yılına göre toplam öğrenci sayısı içinde lisans öğrencisi sayısı yaklaşık % 8,5 azalırken ön lisans % 6,5, yüksek lisans % 1,7 ve doktora ise binde 3 artmıştır. Bu gelişme Türkiye’nin yükseköğretim politikası ile uyumludur. Yine Yükseköğretim Kurumu’nun 2016-2017 dönemi verilerine göre 183 üniversitenin % 61’i devlet üniversitesi olup toplam öğrencilerin %75’i devlet üniversitelerinde öğrenim görmektedir. Üniversitelerdeki toplam akademik personel sayısı ise son 12 yılda 76 binden 152 bine yükselmiştir. Bu değer akademik personel sayısında % 100’lük bir artışa karşılık gelmektedir. Buna göre Türkiye’de bulunan 183 üniversitedeki yaklaşık 152 bin akademik personelin yani öğretim elemanlarının % 47’si öğretim üyesi, % 14,1’i öğretim görevlisi, % 6,5’i okutman, % 2,5’i uzman, % 29,9’u ise araştırma görevlisi statüsündedir. Öğretim üyelerinin % 33,6’sı profesör, % 20,5’i doçent, % 46’sı yardımcı doçent olarak akademik dünyaya katkıda bulunmaktadır(YÖK, 2017). Toplam akademik insan kaynağının % 47’sinin öğretim üyesi statüsünde bulunması ülkenin bilim yapma potansiyelini ve kapasitesini görmek, bilim dünyasına yapabileceği katkıları tahmin etmek bakımından önemlidir.
Yükseköğretimdeki bu büyük potansiyelin ve nitelikli beyin gücünün etkili ve doğru kullanılmasıyla üniversitelerin; ülkenin yükselişine ve toplumun refahına daha yüksek düzeyde katkıda bulunması söz konusu olacaktır.
YÖK’ün ARGE ve ARYA Sorumluluğu
Bugün yükseköğretim sistemimiz 36 yıl önce çıkarılan ve her dönemde çokça tartışılmış olan 2547 sayılı “Yüksek Öğretim Kanunu” ile düzenlenmektedir. Türkiye’de en fazla konuşulan kanunlardan birisi olarak 2547 sayılı “Yükseköğretim Kanunu” bugün hala mevcut durumu düzenleyen temel metin niteliğindedir. Kanunun amacı madde 1’de verilmiştir. Buna göre; Yükseköğretim kanunun amacı; “yükseköğretimle ilgili amaç ve ilkeleri belirlemek ve bütün yükseköğretim kurumlarının ve üst kuruluşlarının teşkilatlanma, işleyiş, görev, yetki ve sorumlulukları ile eğitim - öğretim, araştırma, yayım, öğretim elemanları, öğrenciler ve diğer personel ile ilgili esasları bir bütünlük içinde düzenlemektir.”, şeklinde yer almaktadır(Anonim, 1981). Bu kapsamda öğretim, araştırma ve geliştirme(ARGE) yanında araştırma ve yayım(ARYA) ilişkilerinin geliştirilmesi konusunda Yükseköğretim Kurumu’nun önemli görev ve sorumluluğu bulunmaktadır.
Üniversitelerimizde görev yapan nitelikli akademik kadro ve kendini geliştirmek üzere üniversitelere kayıt olan gençlerimizin yükseköğretim almak talebi; ulusal düzeyde insan kaynaklarımızı geliştirmek ve kalkınmayı destekleyecek şekilde bu değerli gücün harekete geçirilmesi bakımından son derece önemlidir. Tabii bu gücü ortaya çıkaran sayısal büyüklüğünün artmaya devam etmesi yanında niteliksel gelişimin de aynı paralelde yükselmeye devam etmesi son derece önemlidir. Üniversitelerin beklentiler doğrultusunda planlı bir şekilde öğretim, araştırma, teknoloji geliştirme ve yayım işleviyle ülkenin gelişmesine, milli gelirin artmasına ve toplumsal refahın yükselmesine katkı sağlaması mümkün olacaktır.
Bu kapsamda yükseköğretim kurumlarımız kendinden beklenen işlev ve katkıyı bilim dünyasına ve topluma verebilmek için; birbirleri arasındaki ilişkileri kolaylaştıracak, destekleyecek ve düzenleyecek bir anlayışı hakim kılmak üzere daha fazla çaba göstermelidir. Bugün, 2023 vizyonuna ulaşmak yönünde kararlılık gösteren Türkiye’nin bu vizyona ulaşmak için dünden daha fazla uygun mevzuat ile yasal düzenlemelere ve bunların kararlılıkla uygulanmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
Kalkınmanın Yumuşak Gücü Olarak Yükseköğretim
Bir ülke, bir kent için üniversite demek; dış dünyaya açılmak, ulusal ve uluslar arası bilimsel gelişmeleri ülkeye, kente ve topluma sunmak, yeni buluşlar üretmek ve bunları toplum yararına sunmak anlamına gelmektedir. Son yıllarda fark edileceği gibi üniversitelerimizde de; üniversitelerin kurulu bulunduğu bölge ve/veya il ile buluşması ve topluma katkı vermesi konusu sıklıkla tartışılmaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi mevcut yükseköğretim kanunu üniversitelere bu alanda önemli görevler yüklemektedir. Temelde üç başlık halinde ele alınabilecek olan bu görevlerden biri olan yayım ve işlevi; üniversitelerin toplumsal fayda ilkesine uygun faaliyetlerde bulunmalarını zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda üniversitelere yüklenen görevler, üniversitelerin kurulu bulunduğu bölge ve ildeki ilgili paydaşlarla buluşmasını ve eşgüdüm içinde çalışmasını gerekli kılmaktadır. Doğal olarak devasa fiziki yapıların inşa edilmesi ve insan kaynaklarının sayısal büyüklüğü bu etkileşimi sağlamada, kentin ve toplumun tüm taleplerini karşılamada ve kentin potansiyelini değerlendirmede tek başına yeterli olamamaktadır. Burada esas olan yürürlükte bulunan 2547 sayılı yasanın “eğitim ve araştırma” yanında üniversitelere yüklediği “yayım” yani toplumsal fayda işlevini yerine getirmedeki farkındalık düzeyi ve kararlılığıdır. Bu farkındalığın esas olarak üniversite yönetim kadrosunda ve akademiklerde, hatta idari personelde olması önemlidir. Dolayısıyla üniversitenin bir bütün olarak toplumsal fayda konusuna atfettiği önem, inanç ve hedefe ulaşmak yönündeki kararlılığı önemlidir(Özçatalbaş, 2004). Diğer taraftan üniversiteden bilimsel bulgu ve teknoloji talep edecek olan paydaşların varlığı, yani talep tarafındaki dinamizm de son derece önemlidir.
Toplumsal Refah Odaklı Üniversite Anlayışı
Yükseköğretim sisteminin “toplum için bilim anlayışını” öz görev olarak belirleyerek kaynakların bu yönde tahsisi üzerinde önemle durması önemlidir. Yürütmede başarılı olabilmek için ülke kaynaklarının etkin kullanımına yönelik olarak nitelikli bilim insanlarını ve meslek insanlarını yetiştirmek ve bu yönde bir kurum kültürü oluşturarak sürece hakim kılmak gereklidir. Gerçekleştirilen bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen araştırma bulgularını ve teknolojilerini toplumun hizmetine sunmak suretiyle ülke kalkınmasına ve toplumun refahına katkı sağlamak söz konusu olacaktır. Buna göre yükseköğretim kurumlarının yani üniversitelerin Türkiye’nin 2023 hedefine hatta 2053 ve 2071 hedefine en yüksek düzeyde katkı verebilmek yönünde kendi kuruluş yasasının da yüklediği misyona uygun olarak toplumsal faydayı öne alan bir anlayışla görevlerini yerine getirmek üzere kararlılıkla çalışması beklenmelidir. Bu talebin tüm insanlarımızın, toplumun ve devletin ortak beklentisi olduğu dikkate alınmalıdır.
Kaynaklar
Anonim, 1981. Yükseköğretim Kanunu, 2547 sayılı Kanun. Resmî Gazete: 6/11/1981, Sayı: 17506, Ankara.
Anonim, 2017. Population. erişim: 16/09/2017 www.worldometers.info/geography/how-many-countries-are-there-in-the-world/
Özçatalbaş, O., 2004. Toplum için Bilim. http://www.haberlikya.com/makale/toplum-icin-universite-_m479.html, erişim 16/09/2017. Antalya.
Özçatalbaş, O., 2017. Human Development and Research-Development-Extension Relationships, Research and Development Evolving Trends and Practices - Towards Human, Institutional and Economic Sectors Growth, Dr. Soha Maad (Ed.), InTech, DOI: 10.5772/intechopen.69096. erişim: 16/09/2017 https://www.intechopen.com/books/research-and-development-evolving-trends-and-practices-towards-human-institutional-and-economic-sectors-growth/human-development-and-research-development-extension-relationships .
Quora, 2017. How many college students are there in the world? erişim:16/09/2017 https://www.quora.com/How-many-college-students-are-there-in-the-world.
YÖK, 2017. Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, 2016-2017 Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri, Erişim:15/09/2017 https://istatistik.yok.gov.tr.
