Amerika Birleşik Devletleri'nde yakın zamanda tamamlanan FIFA Kulüpler Dünya Kupası, futbol dünyasını yükselen sıcaklıklarla yüzleştirdi. Bu turnuva, ABD'nin Meksika ve Kanada ile birlikte gelecek yaz ev sahipliği yapacağı 2026 Dünya Kupası'nda oyuncuları ve taraftarları bekleyen zorlu koşulların bir ön gösterimi oldu. Dünya genelinde artan sıcaklıklar, bilim insanlarını endişelendiriyor; zira Kuzey Yarımküre yaz aylarında düzenlenen Dünya Kupası gibi büyük futbol turnuvalarının hem oyuncular hem de seyirciler için giderek daha tehlikeli hale geldiği konusunda ciddi uyarılarda bulunuluyor. Uzmanlar, FIFA'nın sıcaklığa bağlı hastalık riskini azaltmak için futbol takvimini ayarlamayı düşünmesi gerekebileceğini belirtiyor.
İngiltere'deki Leeds Priestley İklim Gelecekleri Merkezi Direktörü Profesör Piers Forster, küresel ısınmanın futbol üzerindeki etkileri hakkında endişelerini dile getirdi. Forster, "On yılın derinliklerine indikçe, kış aylarında ve/veya daha serin enlemlerde oynama gibi daha dramatik önlemler düşünülmezse risk artıyor" dedi. "Giderek artan bir şekilde endişeleniyorum ki, bir spor trajedisinden sadece bir sıcak hava dalgası uzaktayız ve yönetim organlarının iklim ve sağlık bilimine daha fazla eğilmesini isterim" ifadeleri, durumun ciddiyetini gözler önüne serdi.
Değişen İklim ve Futbolun Uyum Çabaları: Artan Tehdit
Haziran ve Temmuz aylarında turnuva futbolu oynamak, ilk Dünya Kupası'ndan (1930) bu yana süregelen bir gelenek. Ancak ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi'ne göre, o zamandan bu yana küresel olarak Haziran, Temmuz ve Ağustos döneminde sıcaklıklar 1.05 santigrat derece arttı. Avrupa yaz sıcaklıkları ise 1.81 santigrat derece yükseldi. Isınma hızının 1990'lardan bu yana ivme kazandığı göz önüne alındığında, iklim bilimciler bunun futbol gibi yüksek yoğunluklu açık hava sporları oynanırken dikkate alınması gereken kritik bir faktör olduğunu vurguluyor.
Londra Imperial College'dan klimatolog Friederike Otto, aşırı sıcaklarda futbol oynamanın risklerine dikkat çekti. Otto, Associated Press'e gönderdiği bir e-postada, "Eğer günde 10 saat futbol oynamak istiyorsanız, oyuncuların ve taraftarların sıcak çarpmasından ölmesini veya aşırı sıcak bitkinliği nedeniyle ciddi şekilde hastalanmasını istemiyorsanız, bu saatler sabah erken ve akşam geç saatler olmalı" dedi. Bu durum, maç saatlerinin yeniden düzenlenmesi gerekliliğini ortaya koyuyor.
FIFA'nın Uyum Çabaları ve Zorluklar
FIFA, değişen iklime uyum sağlamak zorunda kaldı. Yakın zamanda düzenlenen Kulüpler Dünya Kupası, aşırı sıcaklar ve fırtınalardan etkilendi. 14 Haziran - 13 Temmuz tarihleri arasında 11 Amerikan şehrinde oynanan turnuvada FIFA, aşırı sıcak protokolünü devreye soktu. Bu protokol kapsamında ek mola süreleri, saha kenarında daha fazla su ve takım yedek kulübelerini havalandırma fanları ve daha fazla gölge ile soğutma gibi önlemler alındı. Ancak, Chelsea orta saha oyuncusu Enzo Fernández, sıcağın başını döndürdüğünü belirterek FIFA'yı gelecek yıl Dünya Kupası'nda öğleden sonra başlangıçlardan kaçınmaya çağırdı.
Küresel futbolcular sendikası FIFPRO, gelecek yılki 16 Dünya Kupası şehrinin altısının sıcaklık stresi açısından "aşırı yüksek risk" altında olduğu konusunda uyardı. FIFA Başkanı Gianni Infantino, sıcaklık endişelerine değinerek, gelecek yıl gündüz maçları için üzerleri kapalı olan birkaç Dünya Kupası stadyumunun kullanılacağını belirtti. Ancak, 2026 Dünya Kupası'nda katılımcı takım sayısının 32'den 48'e çıkmasıyla birlikte yoğun maç programı göz önüne alındığında, FIFA'nın gündüz Dünya Kupası başlama vuruşlarından tamamen kaçınması zor görünüyor.
2030 ve 2034 Dünya Kupaları da Risk Altında
Aşırı sıcaklık, 2030'daki bir sonraki Dünya Kupası'nda daha da büyük bir zorluk haline gelebilir. Bu turnuvaya İspanya, Portekiz ve Fas ortak ev sahipliği yapacak. Maçlar Haziran ortasından Temmuz ortasına kadar öğleden sonra ve akşam erken saatlerde oynanacak şekilde planlanıyor. Ancak bu üç ülke de bu yaz zaten 40 santigrat derecenin üzerinde sıcaklıklar görmüştü. FIFA, 2030 Dünya Kupası teklifinin kendi iç değerlendirmesinde sıcaklık riskini "küresel ve yerel iklimdeki mevcut gelişmelerle hava koşullarının tahmin edilmesinin zor olduğunu, ancak oyuncuların veya diğer katılımcıların sağlığını etkilemesinin olası olmadığını" belirterek küçümsedi.
Sporcular İçin Tehlike Çanları ve Takvim Değişikliği Kaçınılmaz mı?
Günün en sıcak saatlerinde doğrudan güneş altında 90 dakika futbol oynamanın fiziksel etkileri şiddetli olabilir ve potansiyel olarak hipertermiye (anormal derecede yüksek vücut sıcaklıkları) yol açabilir. Canberra Üniversitesi'nden Julien Périard, oyuncuların hipertermi yaşadığında kardiyovasküler zorlanma da yaşadığını belirtti. Périard, vücut ısısı aşırı derecede artarsa eforla ilişkili sıcaklık hastalığının meydana gelebileceğini ve bunun da kas krampları, ısı bitkinliği ve hatta yaşamı tehdit eden sıcak çarpmasına yol açabileceğini ifade etti.
Olimpiyat maratonları veya atletizm dünya şampiyonaları da dahil olmak üzere yaz aylarında düzenlenen birçok spor etkinliği, sıcaklığa bağlı hastalık riskini en aza indirmek için başlangıç saatlerini sabah erken veya gece geç saatlere ayarlıyor. Ancak, Dünya Kupası maç programlarının genellikle Avrupalı TV izleyicileri göz önünde bulundurularak belirlendiği futbolda sabah erken saatlerde başlama vuruşları nadir görülüyor.
Sıcaklık esas olarak Dünya Kupası'nın Kuzey Yarımküre'de düzenlendiğinde sorun haline geliyor, çünkü Haziran ve Temmuz ayları Güney Yarımküre'de kış aylarıdır. FIFA, 2022'de turnuvayı Katar'daki yaz sıcağından kaçınmak için Kasım-Aralık aylarına taşıması dışında, erkekler Dünya Kupası için geleneksel Haziran-Temmuz takvimine sadık kaldı. Komşu Suudi Arabistan'ın 2034'te turnuvaya ev sahipliği yapması durumunda da benzer bir durum bekleniyor. Ancak Dünya Kupası'nı yılın başka bir dönemine taşımak karmaşıktır, zira bu durum Avrupa'nın güçlü futbol liglerinin sezonlarını kesintiye uğratması ve hem yerel ligleri hem de Şampiyonlar Ligi'ni etkilemesi anlamına gelir.
FIFA, AP'nin 2030 ve 2034 Dünya Kupaları için alternatif tarihlerinin düşünülüp düşünülmediği yönündeki sorularına yanıt vermedi. Dünya ısınmaya devam ettikçe Dünya Kupası ve diğer açık hava spor etkinliklerinin ne zaman ve nerede planlanacağı muhtemelen daha da acil bir sorun haline gelecek. Sidney Üniversitesi'nden profesör Ollie Jay, 2023'te sporcuların ve hatta günlük fiziksel aktiviteler yapan sıradan insanların, 1990'lara göre yüzde 28 daha fazla orta veya yüksek ısı riskine maruz kaldığını belirtti. Pennsylvania Üniversitesi iklim bilimcisi Michael Mann ise durumu, "Sadece taraftarlar ve oyuncular için tehlike ve rahatsızlık değil, aynı zamanda iklim değişikliğinin mevcut yaşam tarzımızı temelden bozan doğası" olarak yorumladı.